Przyczyny przestępczości nieletnich – jak je zrozumieć?

         Spora część rodziców zadaje sobie pytanie co było przyczyną tego, że to właśnie ich dziecko weszło w konflikt z prawem lub przejawia inne cechy demoralizacji. Część z nich poświęcała im przecież uwagę, uczestniczyła także aktywnie w ich wychowaniu, a jednak borykają się z konsekwencjami zachowań swoich dzieci uznanych za sprzeczne ze społecznie akceptowanym drogowskazem. Ci dorośli, którzy kwestie dewiacyjnych zachowań swoich pociech początkowo uznawali za nieszkodliwe lub podporządkowywali je ogólnym stwierdzeniom „dziecko z tego wyrośnie”, „inne dzieci zachowują się gorzej” lub „to taki wiek”, wiedzą, że są to tylko slogany, które w wielu wypadkach nie znalazły potwierdzenia. Rodzice, którym los i poczynania ich dzieci były obojętne być może nigdy nie zadadzą sobie pytania: „czy to musiało tak wyglądać”? Na szczęście to pytanie zadają sobie osoby na co dzień pracujące z młodzieżą nieprzystosowaną społecznie. Swoją pracą z podopiecznymi rozbudowują ich kompas moralny, wdrażają do działań, które uzmysłowią im czym są społecznie akceptowane sposoby osiągania wymarzonych celów tak, aby nie dopuścić, opóźnić lub też złagodzić prawne skutki demoralizacji rozumiane jako przestępczość nieletnich. Gdybyśmy jednak zechcieli wyjaśnić od strony naukowej przyczyny przestępczości nieletnich – zapraszamy do lektury tekstu!

         Niektórzy uczeni twierdzą, że za powstanie zachowań przestępczych odpowiadają zaburzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego człowieka np. uszkodzenia i mikrouszkodzenia mózgu, guzy mózgu, niedotlenienie mózgu płodu i noworodka, padaczka. Mówiąc prościej – za skłonność do zachowań antyspołecznych odpowiadają czynniki, na które nie mamy wpływu, w tym przypadku choroby. Jeszcze inni twierdzą, że do demoralizacji przyczyniają się geny. To z kolei rozumieć możemy jako dziedziczenie skłonności do dewiacji w przypadku, kiedy jeden lub dwoje rodziców mieli problemy z życiem zgodnie z prawem lub charakteryzowała ich podatność do wdawania się w bójki, impulsywność itp. Ponadto za skłonność do dewiacji mogą odpowiadać też zaburzenia gospodarki hormonalnej – wahające się stężenie hormonu męskiego lub żeńskiego w organizmie. Jeszcze inni zwracają uwagę na występowanie zaburzeń psychicznych lub niskiego poziomu dojrzałości moralnej jako te przyczyny, które mogą doprowadzić na ścieżkę konfliktu z prawem. Podsumowując: warto zwrócić uwagę, czy dziecko nie jest obciążone genetycznie, tzn. czy któryś z rodziców również nie przejawia zachowań antyspołecznych lub czy samo dziecko jest zdrowe, warto przyjrzeć się sytuacji okołoporodowej dziecka, czy podczas narodzin nie pojawiły się jakieś komplikacje. Konieczne było by zbadanie młodego człowieka pod kątem zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego. Niejednokrotnie takie czynniki są niestety bagatelizowane w procesie diagnozy resocjalizacyjnej.

         To, co skłania ludzi do zachowania się wbrew prawu to wymagania społeczne stawiane człowiekowi: osiągnięcie sukcesu życiowego, bycie zawsze na „pierwszym miejscu”, posiadanie statusu gwiazdy wśród rówieśników, odpowiedni styl poparty markowymi ubraniami, a także wyjazdy wakacyjne w atrakcyjne miejsca. Takie rzeczy często stanowią wymóg niemożliwy do spełnienia dla nastolatka pochodzącego z biednej rodziny, w której podstawowym wyznacznikiem życia jest przetrwanie miesiąca – aby wystarczyło na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych rodziny. Dodatkowo środowisko okoliczne, czyli biedna dzielnica zamieszkania, nie mobilizuje młodych do skupienia się na osiągnięciu sukcesu za pomocą legalnych środków. Nie pomaga także względny zanik norm w społeczeństwie. Tak więc za występowanie zachowań przestępczych według innych naukowców odpowiada społeczeństwo i sytuacja anomii społecznej – odwróceniu wartości społecznych prowadzące do nasilonej przestępczości. Samo pojęcie anomii rozumieć możemy jako stan, w którym człowiek ma problem z życiem według norm ogólnie przyjętych przez społeczeństwo oraz uznawaniem wartości społecznych istotnych z punktu widzenia zbiorowości¹. Stan napięcia rozumieć możemy zatem jako zapalnik lub siłę napędową motywującą nieletnich do popełnienia przestępstwa. Młodzi ludzie według uczonych wybierają pewne typy przystosowania się do życia w rzeczywistości społecznej. Najbardziej kryminogenny jest typ „odnoszący się do akceptacji celów przy jednoczesnym odrzuceniu legalnych sposobów ich osiągania”².

         Jeszcze inni w swoich badaniach wskazują, iż w niektórych przypadkach inicjatorami działań sprzecznych z prawem są młodzi ludzie, dla których motywacją przestępczą jest doświadczanie negatywnych bodźców takich jak:

• stosowanie wobec dziecka przemocy,
• rozbicie rodziny lub nadmierna dyscyplina w niej panująca,
• negatywne związki z rodzicami i rówieśnikami,
• stresujące zdarzenia życiowe.
  
  

         Niektórzy z uczonych podkreślają, że zachowań przestępczych można nauczyć się w najbliższej rodzinie. Są one obserwowane, potem naśladowane, a na koniec utrwalane, czyli uznane za własny sposób na życie³.

         Nieletni, wobec których podjęte zostały środki poprawcze często wywodzą się ze środowisk ubogich, w takim układzie nie są oni w stanie sprostać niebezpiecznemu trendowi społecznemu polegającym na bezrefleksyjnym wydawaniu pieniędzy na usługi i kupowaniu dóbr. Wyjściem z sytuacji wydają im się zachowania przestępcze, które umożliwią im zdobycie pieniędzy po to, aby realizować społecznie aprobowany wzór. Szczególnie niebezpieczny jest brak zainteresowania życiem społecznym przez młodzież oraz apatia rozumiana jako moralna obojętność. Kult sukcesu, wywołuje napięcie zwłaszcza u tych młodych ludzi, którzy nie mogą sprostać temu wymogowi. Konsumpcjonizm w bezkrytycznej formie to pułapka dla młodego człowieka – nie mogąc realizować ideału nastolatka, posiadającego wszystko, skłania się w stronę przestępczości. Tak więc zachowania przestępcze objawiające się przemocą, kradzieżami i nadużywaniem substancji psychoaktywnych w odczuciu młodzieży mogą nie być moralnie złe, ponieważ stanowią odpowiedź na wymogi współczesnego świata.