Rozmawiając o używaniu przez młodzież substancji psychoaktywnych nie da się uniknąć truizmów takich jak to, że są zagrożeniem i wyrządzają młodemu organizmowi ogromną krzywdę, a dorośli powinni robić wszystko co potrafią, aby nie dopuścić by młody człowiek po taki środek sięgnął. Jednak zdarza się, że wiedza o tak oczywistych negatywnych skutkach używania środków psychoaktywnych, o których wiedzą praktycznie wszyscy, nie pokrywa się z praktycznym działaniem zapobiegawczym.
Każdego dnia ogromna grupa młodych ludzi dopuszcza do swojego życia narkotyki
i alkohol. Każdego roku u wielu z nich diagnozuje się zaburzenia związane z używaniem tych substancji psychoaktywnych. Dorośli natomiast, mają ogromny problem z zapanowaniem nad tą szokującą rzeczywistością.
Dlaczego tak się dzieje?
Na początku najłatwiej i najszybciej przyczyny można doszukać się w ich wieku. Są młodzi, nie potrafią jeszcze podejmować racjonalnych decyzji. To tylko „nastolatki”, eksperymentujące, próbujące zdobyć pozycję wśród swoich rówieśników. Czasami obwiniana jest grupa rówieśnicza, która wywiera silną presję, czasami emocjonalność i niekontrolowanie impulsów przez nich samych. Można dodać też zachowanie samych dorosłych i różnego rodzaju błędy wychowawcze, nieumiejętności czy nierozumienie młodych ludzi. Zanim zacznie się poszukiwanie potwierdzenia tych przyczyn, warto odpowiedzieć czym jest uzależnienie i dlaczego tak łatwo młodzi ludzie uzależniają się.
Dlaczego nastolatki są tak podatne na uzależnienie od narkotyków?
Często nastoletnia młodzież postrzegana jest jako nieodpowiedzialna lub niedojrzała,
a warto zdawać sobie sprawę, że bardzo często ich zachowanie można wyjaśnić biologicznymi lub chemicznymi procesami zachodzącymi w ich organizmie. W okresie dorastania mózg przechodzi różne zmiany. Rozwija się i ostatecznie przygotowuje nastolatka do dorosłości i usamodzielnienia się.
Jest to jednak praca w toku,
w ciągłym procesie i podczas, gdy to przemodelowanie mózgu ma miejsce, nastolatki stają się bardzo podatne na pewne zagrożenia, takie jak uzależnienie. W wieku przedszkolnym obszar mózgu najbardziej odpowiedzialny za sposób myślenia ogromnie się powiększa. Ten wzrost jest jednak hamowany, gdy osiągany jest wiek dojrzewania, przez co ta część mózgu, która kontroluje zdolność do podejmowania przemyślanych, odpowiedzialnych decyzji jest mniej aktywna. W rezultacie nastoletnie lata często wiążą się z podejmowaniem największego ryzyka, stają się okresem w życiu, w którym dana osoba staje się impulsywna i ma skłonność do eksperymentowania bez przestrzegania zasad czy ustalonych granic. Nastolatki niekoniecznie planują takie ryzykowne zachowania. Raczej to ich mózg „mówi” im, że nie poniosą konsekwencji lub, że konsekwencje te nie mają znaczenia. Nastolatki w rzeczywistości nie mają pełnej kontroli nad swoimi impulsami, co naraża ich na zwiększone ryzyko podejmowania złych decyzji.
Czym jest uzależnienie?
Oprócz wielu naukowych definicji można wyodrębnić też taką, że uzależnienie od substancji psychoaktywnych jest przewlekłym zaburzeniem mózgu, który charakteryzuje się impulsywnymi, niekontrolowanymi zachowaniami i ciągłym zaangażowaniem się danej osoby w używanie substancji lub wykonywanie określonych czynności, pomimo negatywnych konsekwencji. Jest to zaburzenie mózgu, ponieważ substancje psychoaktywne poprzez długotrwałe i/lub intensywne ich stosowanie dosłownie zmieniają jego strukturę
i funkcje. Zmiany zaczynają się od przyzwyczajania do osiąganej przyjemności, a kończą na kompulsywnym dążeniu do poszukiwania i ponownego użycia tej substancji. To zaburzenie nie tylko zmienia mózg, ale całkowicie zmienia osobę.
Substancje psychoaktywne, gdy dostaną się do organizmu, działają szybko. Tworzą pewnego rodzaju skrót prosto do systemu nagrody w mózgu i dają silną przyjemność. Po zażyciu substancji psychoaktywnych mózg jest „zalewany” dopaminą, substancją chemiczną, która wywołuje stany euforyczne. Po zażyciu substancji psychoaktywnej może uwalniać się od 2 do 10 razy więcej dopaminy w mózgu, niż poprzez naturalne nagrody. Mózg niestety tworzy pamięć o tej szybkiej satysfakcji, zapamiętuje reakcje, a następnie „namawia” do ponownego użycia i ponownego uzyskania tej samej przyjemności.
U nastolatków poziomy dopaminy dopiero się kształtują, co tłumaczy ich ciągłą nudę
i potrzebę próbowania nowych rzeczy. Kiedy coś robią, ilość dopaminy uwalnianej w ich mózgu jest w rzeczywistości znacznie wyższa niż u dorosłych. Niestety, gdy odkryją, czasami zupełnie przez przypadek, substancje psychoaktywne, które szybko i mocno wyzwolą dopaminę w ich organizmie, pojawia się odpowiedź na pytanie, dlaczego się uzależniają.
Dostrzeżenie oznak, że używanie substancji psychoaktywnych staje się problemem, może być trudne, ponieważ wiele z nich to typowe zachowania nastolatka. Jednak pomocne może być zwrócenie uwagi na zmiany zachowania osoby (tj. wycofanie lub przygnębienie, niepokój, mniej motywacji, mniej chęci do rozmawiania, drażliwość, okazywana złość a nawet agresja) lub zmiana w postępowaniu (tj. zmiana zachowania w szkole lub na innych zajęciach, bycie bardzo skrytym, rzadsze lub częstsze wychodzenie z domu, senność lub nadpobudliwość).
Zażywanie narkotyków powoduje ograniczoną zdolność oceny sytuacji, dezorientację psychiczną i problemy ze snem. Ponadto wiele narkotyków zmienia poziom emocji. Na przykład niezadowolenie może przerodzić się w depresję, a strach w panikę. Częste są również mdłości, nudności i wymioty.
Ogromnym zagrożeniem są oczywiście szkody, które substancje wyrządzają
w organizmie. Warto przekazywać młodym ludziom, że największym zagrożeniem dla nich jest to, że substancje psychoaktywne mogą im się spodobać, ale w taki sposób, że zaczną wpadać w pewnego rodzaju pułapkę. Nawet jednorazowe zażycie, z ciekawości może wywołać tak silny stan euforyczny, że będą chcieli odczuwanie tego stanu powtórzyć, po raz kolejny
i kolejny nadużywając danej substancji. Różnica między nadużywaniem substancji psychoaktywnych, a uzależnieniem jest bardzo niewielka. Oznacza tylko tyle, że niezaprzestanie nadużywania narkotyku prowadzi do uzależnienia. Natomiast gdy dojdzie do uzależnienia, zmaganie się z jego konsekwencjami będzie towarzyszyć osobie chorej do końca życia.
Autor:
Robert Ćwikowski – psycholog, pedagog, specjalista psychoterapii uzależnień, terapeuta dzieci i młodzieży.
